Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych

23-08-2017

Europejski Dzień Pamięci Ofiar Reżimów Totalitarnych

Rocznica podpisania paktu Ribbentrop-Mołotow to dzień, w którym wspominamy wszystkich, którzy zginęli wskutek zbrodniczych działań nazistowskich Niemiec i komunistycznego ZSRR.

23 sierpnia 1939 roku podpisany został układ między Niemcami i Związkiem Sowieckim, który otworzył drogę do tragedii II wojny światowej i jej następstw – obozów koncentracyjnych, gułagów, Holokaustu, krematoriów i obozów pracy, a potem długich lat zimnej wojny i dla wielu społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej – dalszego zniewolenia. 

Główną częścią porozumienia dwóch totalitarnych potęg był tajny protokół który uzgadniał podział Europy Środkowo-Wschodniej (w tym Polski) na niemiecką i sowiecką strefę wpływów. Ustalenia te stanowiły zapowiedź ludobójczej polityki.

II wojna światowa rozpoczęła się w 1939 roku od wspólnej napaści Niemiec i Związku Sowieckiego na Polskę. II Rzeczpospolita jako pierwsza podjęła walkę z dwoma totalitaryzmami: nazistowskim i komunistycznym. Ziemie polskie były areną masowych zbrodni obu totalitarnych reżimów. Niemcy realizowali tu program eksterminacji Żydów, mordowali polską inteligencję, a w 1944 roku skazali na zagładę Warszawę. Sowieci prześladowali tzw. „wrogów ludu”, organizowali masowe deportacje na Wschód, a w 1940 roku w Katyniu i innych miejscach rozstrzelali ponad 20 tys. polskich oficerów i inteligentów. Miliony ludzi padły ofiarą wysiedleń oraz wywózek do obozów koncentracyjnych, łagrów i pracy przymusowej. Straszne warunki życia pod niemiecką i sowiecką okupacją wielu pozbawiły szans na przetrwanie.

Polacy nigdy nie zgodzili się na okupację narodu. Na szybkie utworzenie ruchu oporu miały wpływ tradycje narodowowyzwoleńcze i powstańcze. Polski ruch oporu skierowany był przeciwko okupantom niemieckim i został bardzo sprawnie zorganizowany. Zapoczątkowały go siły Wojska Polskiego, które po kapitulacji władz wycofały się „do lasu” nie składając broni, ale podejmując walkę partyzancką.

Polskie Państwo Podziemne było fenomenem w Europie. Działało w latach 1939-1945 na terenach okupowanych przez Niemców i Sowietów. Jego początkiem było utworzenie 27 września 1939 r. Służby Zwycięstwu Polski, przekształconej w Związek Walki Zbrojnej, a następnie w Armię Krajową. Polskie Państwo Podziemne kierowane było przez władze RP na uchodźstwie: prezydenta, rząd i Naczelnego Wodza oraz ich krajowe przedstawicielstwa.

W latach 1939-1945 śmierć poniosło od 5,6 do 5,8 mln obywateli polskich, z czego połowa to ofiary Holokaustu. Koniec wojny nie przyniósł Polsce wolności. Polaków czekało niemal pół wieku komunistycznej opresji, któremu pod koniec wojny opór stawiło powojenne powstanie antykomunistyczne. W odpowiedzi na aresztowania przez NKWD żołnierzy i urzędników Polskiego Państwa Podziemnego ujawniających się w czasie Akcji „Burza” miały miejsce zbrojne wystąpienia polskiej ludności i oddziałów Armii Krajowej, skierowane przeciw sowieckim siłom okupacyjnym, od lipca 1944 również przeciw komunistycznej władzy, narzucanej przez ZSRR.

Najsłynniejszym przedstawicielem walki z okupantem zarówno niemieckim, jak i sowieckim, był Rotmistrz Witold Pilecki, awansowany pośmiertnie do stopnia pułkownika. „Ochotnik do Auschwitz” urodził się 13 maja 1901 roku w Ołońcu. Był rotmistrzem kawalerii Wojska Polskiego, a także współzałożycielem Tajnej Armii Polskiej oraz żołnierzem Armii Krajowej. Jako specjalny wysłannik dowództwa AK dał się dobrowolnie złapać w niemieckiej łapance i wywieźć do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie stworzył pierwsze raporty o Holokauście mające na celu poinformowanie światowej opinii publicznej o skali zbrodni niemieckich dokonywanych na Polakach i Żydach. Po wojnie został aresztowany przez władze komunistyczne i skazany na drodze zbrodni sądowej na karę śmierci. Wyrok wykonano 25 maja 1948 r., a ciało potajemnie pogrzebano prawdopodobnie na tzw. „Łączce” (w kwaterze „Ł” cmentarza Powązkowskiego).  O swoim pobycie w więzieniu na Rakowieckiej Witold Pilecki powiedział: „Oświęcim przy tym to była igraszka”. Świętej Pamięci Prezydent RP Lech Kaczyński w uznaniu zasług Witolda Pileckiego i jego oddania sprawom ojczyzny odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołało w 2016 roku do życia Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami im. Witolda Pileckiego. Placówka ta dokumentuje zbrodnie niemieckiego i sowieckiego totalitaryzmu. Gromadzi w szczególności świadectwa ofiar, ich rodzin i bliskich. Wspiera badania naukowe, udostępniając i tłumacząc teksty źródłowe oraz organizując międzynarodową wymianę akademicką. Prowadzi działalność wydawniczą i edukacyjną. Inspiruje i promuje najciekawsze zjawiska w kulturze i sztuce, nawiązujące do historii i doświadczenia totalitaryzmów XX wieku.

/źródło: IPN, PAP, OBnT/

 



powrót