Cenne archiwalia TOnZP przekazane do Archiwum Akt Nowych

 

Dokumenty dotyczące działalności petersburskiego Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie z okresu 1916-1921 zostały przekazane przez spadkobiercę do Archiwum Akt Nowych. Uroczystość z udziałem wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego, Generalnego Konserwatora Zabytków prof. Magdaleny Gawin odbyła się 17 listopada 2017 r. w siedzibie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

- Te materiały ilustrują zdolność do samoorganizacji Polaków. Często zapominamy jak ważnymi w naszej historii były takie organizacje jak Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości, podkreślając przeważnie czyn zbrojny naszych przodków. Generalnie, kiedy mówimy o niepodległość w pełnym jej znaczeniu, to była ona efektem działalności dziesiątek tysięcy ludzi zaangażowanych na bardzo różnych polach. To wszystko złożyło się na sumę wysiłku, która zaowocowała odzyskanym państwem w 1918 roku – podkreśliła podczas spotkania wiceminister kultury prof. Magdalena Gawin.

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości powstało w 1907 roku w Warszawie, zainspirowane przekonaniem, że w najbliższej przyszłości możliwe będzie odzyskanie niepodległości i powstanie nowego Państwa Polskiego. Jednym z głównych zadań Towarzystwa było przygotowanie się do ewentualnych roszczeń i rewindykacji narodowego dziedzictwa zagrabionego od czasów I rozbioru przez Rosję z terenów polskich. Warszawska organizacja szybko nawiązała kontakty z polską elitą intelektualną Petersburga, angażując ją w dokładne kwerendy w zbiorach muzealnych, bibliotecznych i archiwalnych w Rosji, których celem było zidentyfikowanie, opisanie i rejestracja dzieł zagrabionych z terenów Rzeczpospolitej. Już w 1908 roku, działalność tych korespondentów otrzymała realne kształty, zawiązane zostało bowiem petersburskie Koło Towarzystwa. Wraz z wybuchem I wojny światowej jego działalność nabrała wielkiego impetu, a w 1915 roku dołączył prężny Wydział Opieki nad Zabytkami założony w Moskwie przy Komitecie Polskim. Obie organizacje krzewiąc idee zainteresowania się polskim dorobkiem dziedzictwa kulturowego powołały na terenie Rosji kilkanaście organizacji lokalnych, które zrzeszając w sumie kilkaset osób przyczyniły się do odnalezienia i zabezpieczenia wielkiej ilości artefaktów. Ich działania miały także wpływ na przygotowania stanowiska polskiego w czasie rozmów pokojowych i przy wypełnianiu postanowień Traktatu Ryskiego.

Spuścizna po prezesie petersburskiego koła TOnZP w Warszawie

Przekazywane przez dr. inż. Krzysztofa Grabowieckiego dokumenty stanowią spuściznę po jego ciotecznym dziadku, Aleksandrze Pawłowskim, aktywnym działaczu i prezesie petersburskiego Koła TOnZP w Warszawie. Dokumenty przechowywane były w ostatnich latach w archiwum rodzinnym. Dr Grabowiecki doceniając wagę dokumentów skontaktował się z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego chcąc przekazać dokumenty w ręce instytucji, która opracuje je i otoczy odpowiednią opieką.

Wśród przekazanych do Archiwum Akt Nowych dokumentów dotyczących działalności TOPZ w jest między innymi: statut Stowarzyszenia Ochrony Zabytków oraz protokoły i sprawozdania Koła Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości w Warszawie w ówczesnym Piotrogrodzie (dziś Sankt Petersburg) z okresu 1916-1921. Ponadto zbiór zawiera wykazy, inwentarze, wskazówki lokalizacji Poloników; referaty wygłoszone na spotkaniach Koła TOnZP i opracowania, w tym dotyczące rewindykacji zabytków muzealnych w sprawie zbytków polskich na Kresach, pamiątek polskich w Ermitażu, korespondencję z okresu 1919-1920 Prezesa Delegacji Polskich w Komisjach Reewakuacyjnej i Specjalnej, Polskiej Komisji Likwidacyjnej, korespondencję z oddziałami i pełnomocnikami TOnZP w Smoleńsku, Astrachaniu i Moskwie, spisy członków i pełnomocników TOnZP; opis aktywności petersburskiego Koła TOnZP, a także rękopis opracowania Aleksandra Pawłowskiego pt. Działalność moja w ochronie Zabytków Polskich w Petersburgu w latach 1919-1921. Zbiór uzupełniają druki i pisma ulotne TOnZP.

Biorąc pod uwagę fakt zniszczenia przez Niemców w okresie II wojny światowej niemal całości zbiorów archiwalnych AAN przekazywane dokumenty są niezwykle cenne. Pozwolą one na uzupełnienie wiedzy dotyczącej działalności Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości ma terenie Rosji, zwłaszcza w kontekście nielicznych dokumentów tego dotyczących zachowanych w polskich archiwach.

Prezentacja Piotra Jacka Jamskiego: Petersburskie Koło

powrót